Executieve functies dus. Ze zijn als de regisseurs van het brein – ze sturen alle processen aan die nodig zijn voor doelgericht gedrag. Voor hoogbegaafde kinderen zijn deze functies van onschatbare waarde, maar soms kunnen ze wat extra ondersteuning gebruiken. Laten we dieper ingaan op hoe ouders en leerkrachten kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van deze cruciale executieve vaardigheden.
Wat zijn Executieve Functies?
Executieve functies zijn de bouwstenen van zelfregulatie en doelgericht gedrag en we gaan ze ontwikkelen door in te zetten op executieve vaardigheden. Ze omvatten onder andere planning, organisatie, werkgeheugen, flexibiliteit, impulsbeheersing en zelfregulatie. Door deze vaardigheden te versterken, kunnen kinderen beter omgaan met complexe taken en uitdagingen in het dagelijks leven. Ze ontwikkelen tot zelfs het 25e levensjaar dus rede te meer om hiermee aan de slag te gaan. We doen dit vaak onbewust, maar als we doelbewuster deze vaardigheden zouden trainen, dan zouden veel misverstanden de wereld uitgeholpen zijn.
Executieve functies in het dagelijks leven van kinderen
Executieve functies zijn elke dag vertegenwoordigt in het dagelijks leven van kinderen (en natuurlijk volwassenen). Bijvoorbeeld, wanneer een kind zijn schooltas inpakt voor de volgende dag, laat hij zijn vaardigheden voor planning zien door te bedenken welke boeken en materialen hij nodig heeft, gebruikt organisatie door ze op de juiste plaats te leggen, en taakinitiatie door daadwerkelijk te beginnen met inpakken. Tijdens het spelen van een bordspel oefent een kind flexibiliteit door zijn strategie aan te passen aan veranderende omstandigheden, impulsbeheersing door te wachten op zijn beurt en emotieregulatie door rustig te blijven, zelfs als hij verliest.
Thuis kunnen ouders executieve functies verder versterken door dagelijkse activiteiten zoals koken, schoonmaken en plannen van uitstapjes te benutten als leermomenten. Het bieden van structuur en het modelleren van zelfregulatie zijn essentiële elementen die kinderen helpen bij het ontwikkelen van deze vaardigheden. Door te erkennen hoe executieve functies zich manifesteren in het dagelijks leven, kunnen ouders en leerkrachten bewuster worden van de kansen om deze vaardigheden te versterken en te ondersteunen.
Executieve vaardigheden bij hoogbegaafde kinderen
Hoogbegaafde kinderen beschikken vaak over sterke cognitieve vaardigheden, maar hun executieve functies kunnen soms achterblijven. Deels omdat ze ontwikkelstappen hebben overgeslagen en minder kansen hebben gehad om dit te trainen. Ze hebben het nog niet nodig gehad… Dit kan leiden tot uitdagingen zoals moeite met plannen, snel afgeleid zijn en perfectionisme. Door gerichte ondersteuning kunnen ouders en leerkrachten helpen bij het versterken van deze vaardigheden.
lees ook: F* it, Hoogbegaafdheid bestaat!
Leestip: Slim maar…
“Slim maar…” is een boek geschreven door Peg Dawson en Richard Guare, twee experts op het gebied van executieve functies (EF). Het boek richt zich op kinderen die weliswaar slim zijn, maar toch moeite hebben met bepaalde aspecten van hun dagelijks functioneren vanwege zwakke executieve functies.
De meerwaarde van dit boek voor (hoogbegaafde) kinderen en hun ouders of leerkrachten ligt in de praktische en toegankelijke benadering van het onderwerp. Het biedt concrete strategieën en tips om kinderen te helpen bij het versterken van hun executieve functies, zodat ze beter kunnen omgaan met uitdagingen op school, thuis en in het dagelijks leven. Voor ouders biedt het boek waardevolle inzichten en handvatten om hun kinderen te ondersteunen bij het ontwikkelen van deze belangrijke vaardigheden. Voor leerkrachten biedt het praktische suggesties om executieve functies te integreren in de klas en om te gaan met leerlingen die hier moeite mee hebben.
In Slim maar … hebben Peg Dawson en Richard Guare baanbrekend onderzoek vertaald naar uiterst praktische adviezen en tips. Met behulp van werkbladen, vragenlijsten en uitgebreide leeftijdsgebonden informatie kunnen ouders en professionals voor elk kind een specifiek en effectief actieplan opstellen.
Kortom, “Slim maar…” is een waardevolle bron voor ouders, leerkrachten en professionals die geïnteresseerd zijn in het begrijpen en ondersteunen van kinderen met zwakke executieve functies, inclusief hoogbegaafde kinderen. Het biedt praktische en wetenschappelijk onderbouwde adviezen om deze kinderen te helpen hun volledige potentieel te bereiken.
De 11 Executieve functies kort samengevat
- Planning: Het vermogen om doelen te stellen en stappen te bedenken om ze te bereiken.
- Organisatie: Het vermogen om informatie en materialen te structureren en te ordenen.
- Werkgeheugen: Het vermogen om informatie vast te houden en te manipuleren voor kortetermijngebruik.
- Flexibiliteit: Het vermogen om van strategie te veranderen of van aanpak te wisselen als de omstandigheden veranderen.
- Impulsbeheersing: Het vermogen om te weerstaan aan impulsen en verleidingen en gedrag te controleren.
- Emotieregulatie: Het vermogen om emoties te herkennen, te begrijpen en effectief te beheersen.
- Metacognitie: Het vermogen om je eigen denkprocessen te begrijpen en te reguleren.
- Taakinitiatie: Het vermogen om zelfstandig taken te starten en vol te houden.
- Timemanagement: Het vermogen om tijd effectief te beheren en taken binnen gestelde deadlines uit te voeren.
- Doelgericht doorzettingsvermogen: Het vermogen om vastberaden te blijven werken aan doelen, zelfs als het moeilijk wordt.
- Feedbackverwerking: Het vermogen om feedback te ontvangen, te begrijpen en er effectief op te reageren.
Praktische Tips voor Ouders
- Creëer een gestructureerde omgeving die planning en organisatie bevordert.
- Oefen regelmatig met geheugenspelletjes om het werkgeheugen te verbeteren.
- Moedig flexibel denken aan door nieuwe activiteiten en uitdagingen te introduceren.
- Stoplichttechniek voor emotieregulatie: Leer je kinderen de “stoplichttechniek” om emoties te reguleren. Gebruik een stoplicht als visueel hulpmiddel: rood staat voor stoppen en kalmeren, geel staat voor nadenken en ademen, groen staat voor doorgaan en positief handelen. Moedig je kinderen aan om deze techniek te gebruiken wanneer ze boos of gefrustreerd zijn.
- Geheugenspelletjes: Speel regelmatig geheugenspelletjes zoals Memory of Simon Says om het werkgeheugen van je kind te verbeteren. Werkgeheugen is cruciaal voor het vasthouden en manipuleren van informatie, wat essentieel is voor leren en probleemoplossing.
- Time Timer: Gebruik een Time Timer om kinderen te helpen hun tijd beter te beheren en taken binnen gestelde deadlines uit te voeren. Dit visuele hulpmiddel laat kinderen zien hoeveel tijd ze nog hebben voordat een taak of activiteit is voltooid, waardoor ze hun planning en organisatie kunnen verbeteren.
- Mindfulness en ademhalingsoefeningen: Moedig mindfulness en ademhalingsoefeningen aan om impulsbeheersing en emotieregulatie te bevorderen. Leer je kinderen eenvoudige ademhalingstechnieken zoals diep ademhalen of buikademhaling om te kalmeren in stressvolle situaties.
- Sociale verhalen: Gebruik sociale verhalen om sociale vaardigheden en metacognitie te ontwikkelen. Creëer verhalen die situaties beschrijven waarin je kinderen moeten nadenken over hun gedachten, gevoelens en gedragingen, en moedig hen aan om te reflecteren op hoe ze zouden reageren.
- Doelgerichte activiteiten: Integreer regelmatig activiteiten die doelgericht doorzettingsvermogen vereisen, zoals het bouwen van een complexe puzzel of het leren van een nieuw instrument. Deze activiteiten helpen kinderen om vastberaden te blijven werken aan hun doelen, zelfs als het moeilijk wordt.
- Zelforganisatiepraktijken: Moedig zelforganisatiepraktijken aan, zoals het hebben van een planner of agenda waarin je kinderen hun taken, afspraken en doelen kunnen bijhouden. Dit helpt bij het ontwikkelen van planning en organisatievaardigheden.
lees ook: Boeken die elke leerkracht zou moeten lezen
Executieve vaardigheden versterken in de Klas
- Geef duidelijke instructies en verwachtingen om taakinitiatie te bevorderen.
- Integreer regelmatig activiteiten die impulsbeheersing en emotieregulatie stimuleren in het lesprogramma.
- Bied leerlingen mogelijkheden voor zelfreflectie en feedbackverwerking om metacognitieve vaardigheden te ontwikkelen.
- Visualiseer routines en schema’s: Gebruik visuele hulpmiddelen zoals dagelijkse routineschema’s en taakborden om leerlingen te helpen bij het plannen en organiseren van hun taken en activiteiten in de klas.
- Gebruik timers: Introduceer timers in de klas, zoals een zandloper of een digitale timer, om leerlingen te helpen hun tijd effectief te beheren tijdens taken en activiteiten. Dit helpt bij het ontwikkelen van time-managementvaardigheden.
- Bied keuzes aan: Geef leerlingen keuzes binnen gestructureerde activiteiten om flexibel denken te bevorderen. Dit kan variëren van het kiezen van hun eigen zitplaats tot het selecteren van verschillende activiteiten binnen een thema.
- Bouw in reflectiemomenten: Integreer regelmatig reflectiemomenten in de klas, waarbij leerlingen worden aangemoedigd om na te denken over hun denkproces, strategieën en leerresultaten. Dit bevordert metacognitieve vaardigheden.
- Implementeer coöperatief leren: Gebruik coöperatieve leerstrategieën waarbij leerlingen samenwerken aan groepsprojecten of problemen oplossen. Dit stimuleert teamwork, communicatie en sociale vaardigheden, terwijl ook flexibiliteit en adaptief denken worden bevorderd.
- Stimuleer zelfregulatie: Leer leerlingen zelfregulatiestrategieën zoals ademhalingsoefeningen en mindfulness om hen te helpen emoties te herkennen en te reguleren. Dit kan worden gedaan door korte pauzes voor meditatie of rustige momenten in de klas.
- Differentieer instructie: Differentieer instructie om tegemoet te komen aan de diverse behoeften en niveaus van leerlingen in de klas. Dit helpt bij het bevorderen van taakinitiatie en doelgericht doorzettingsvermogen door activiteiten aan te passen aan het individuele niveau en interesse van elke leerling.
- Geef constructieve feedback: Bied regelmatig constructieve feedback aan leerlingen om hen te helpen hun prestaties te verbeteren en te groeien. Dit helpt bij het ontwikkelen van feedbackverwerkingsvaardigheden en zelfreflectie.
- Stel haalbare doelen: Moedig leerlingen aan om haalbare doelen te stellen voor zichzelf en hun voortgang te monitoren. Dit helpt bij het ontwikkelen van timemanagementvaardigheden en doelgericht doorzettingsvermogen.
Leestip: in dit artikel wordt mooi de link gelegd naar het trainen van EF’s met spel. Met steeds een (bord)speltip
Boekentips
De volgende boeken zijn erg handig om als (zorg)leerkracht in school te hebben of om te lezen. De laatste titel is een werkinstrument dat zorgleerkrachten kunnen inzetten in de klas. De anderen zijn leuk en handig om thuis te hebben, maar je kan ze natuurlijk ook eerst uitlenen van de bib.
“Een praktische gids voor leerkrachten: Executieve functies versterken op school” – Joyce Cooper-Kahn
Dit boek is een praktische handleiding voor leerkrachten om executieve functies te versterken in de schoolomgeving. Het biedt concrete strategieën en activiteiten die leerkrachten kunnen gebruiken om het ontwikkelen van executieve functies bij hun leerlingen te bevorderen. Door middel van praktische tips en voorbeelden krijgen leerkrachten inzicht in hoe ze executieve functies kunnen integreren in hun lesplannen en dagelijkse routines. Voor hoogbegaafde kinderen biedt dit boek waardevolle ondersteuning bij het omgaan met de uitdagingen die gepaard gaan met hun hoge cognitieve vermogens, terwijl ze tegelijkertijd hun executieve functies versterken.
“Kleuters laten groeien in executieve functies, hoe? zo?” – Sanne Feryn
Dit boek richt zich specifiek op het ondersteunen van executieve functies bij kleuters. Het biedt praktische tips en activiteiten die ouders en kleuterleerkrachten kunnen gebruiken om de ontwikkeling van deze vaardigheden bij jonge kinderen te stimuleren. Door middel van spelletjes, routines en activiteiten leren kleuters belangrijke executieve vaardigheden zoals zelfregulatie, planning en flexibiliteit. Voor ouders en leerkrachten van (hoogbegaafde) kleuters biedt dit boek waardevolle inzichten en hulpmiddelen om hen te ondersteunen bij het ontwikkelen van deze vaardigheden in een uitdagende omgeving.
“Aan de slag met executieve functies” – Sharon Hansen
Dit boek biedt praktische en toegankelijke informatie over executieve functies en hoe ze te versterken bij kinderen van alle leeftijden. Het bevat concrete strategieën en activiteiten die ouders en leerkrachten kunnen gebruiken om executieve functies te ontwikkelen en te ondersteunen. Met praktische tips en voorbeelden kunnen ouders en leerkrachten hoogbegaafde kinderen helpen bij het verbeteren van hun planning, organisatie, impulsbeheersing en meer.
“Executieve functies bij kinderen en adolescenten: Een praktische gids voor diagnostiek en interventie” – Peg Dawson, Richard Guare
Dit boek, geschreven door dezelfde auteurs als “Slim maar…”, biedt een uitgebreide en geheel herziene gids voor diagnostiek en interventie op het gebied van executieve functies bij kinderen en adolescenten. Het biedt praktische richtlijnen voor het identificeren van zwakke executieve functies en het implementeren van effectieve interventies. Voor ouders, leerkrachten en professionals biedt dit boek waardevolle inzichten en tools om kinderen te helpen bij het ontwikkelen van deze belangrijke vaardigheden, met speciale aandacht voor hoogbegaafde kinderen.
SPEEL! mijn eigen boek…
Het boek richt zich op het belang van spel en spelen in de ontwikkeling van kinderen. Spel is niet alleen leuk en plezierig, maar speelt ook een essentiële rol speelt in de cognitieve, emotionele, sociale en fysieke ontwikkeling van kinderen.
Wat ze zeggen (leuk toch!!) :
Door middel van praktische voorbeelden en inzichten uit onderzoek, laat de auteur zien hoe spelen kinderen helpt om belangrijke vaardigheden en competenties te ontwikkelen. Ze bespreekt verschillende soorten spel en hoe ze kunnen worden ingezet om specifieke ontwikkelingsdoelen te bereiken. Daarnaast biedt het boek tips en suggesties voor ouders, leerkrachten en opvoeders om spelen te stimuleren en te ondersteunen in verschillende contexten, zoals thuis, op school en in de gemeenschap.
“SPEEL!” is een waardevolle bron voor ouders, leerkrachten en opvoeders die geïnteresseerd zijn in het belang van spel in de ontwikkeling van kinderen. Het biedt inzichtelijke informatie en praktische tips om spelen te integreren in het dagelijks leven van kinderen, met als doel hun groei, leren en welzijn te bevorderen.
Een hele brok, maar hopelijk heb je nu een beetje meer inzicht in wat executieve vaardigheden zijn…
XOXO Nathalie
No Comments